Zelfregulerend leren is een populair begrip geworden in Vlaanderen en Nederland. Maar wat betekent het nu juist en waarom moet je er belang aan hechten tijdens jouw straffe lessen Frans, geschiedenis of eender welk ander vak? Jeltsen Peeters is professor Onderwijsinnovatie aan de Universiteit Gent en benadrukt dat zelfregulerend leren een levenslang proces is, zowel voor leerkracht als leerling. In dit blogartikel kom je te weten wat zelfregulerend leren nu precies betekent voor jou en je leerlingen.
Zelfregulerend leren in de klas: een goed idee!
Jeltsen Peeters verwijst naar het model van Zimmerman om zelfregulerende vaardigheden te kaderen. Zelfregulerend leren bevat niet alleen metacognitieve vaardigheden zoals doelen stellen, plannen en evalueren. Maar het gaat ook over het reguleren van je motivatie en emoties. Daarnaast omvat zelfregulerend leren, vaardigheden die je verder op weg helpen zoals gepast hulp zoeken en de tijd in de gaten houden.
Net als expert Tommy Opgenhaffen geeft Peeters aan dat er een samenhang is tussen studiemotivatie en studiesucces. Goede cijfers leiden tot prettige emoties en meer motivatie (en slechte cijfers hebben het omgekeerde effect).
Vaardigheden als reguleren van emoties, plannen en effectieve studeertechnieken gebruiken, spelen dus een belangrijke rol. Ervaart een leerling aangename emoties bij een stukje leerstof, zal hij geneigd zijn om dat langer en grondiger te studeren. Dat resulteert uiteindelijk in betere punten! Door te investeren in zelfregulerend leren, bereid je je leerlingen van jongs af aan voor op een levenslang leerproces én bevorder je de leerprestaties.
“Wanneer we het in de literatuur hebben over zelfregulerend leren, refereren we naar specifieke vaardigheden die we bij de leerlingen willen zien die hen gaan helpen om hun eigen leerdoelen te behalen.”
Goede instructie is een essentieel onderdeel van zelfregulerend leren
Peeters is stellig: “Soms wordt gezegd dat zelfregulerend leren en instructie elkaar zouden tegenspreken, maar dat is absoluut niet het geval. In tegendeel, ook voor het verwerven van zelfregulerende vaardigheden hebben leerlingen nood aan directe instructie.”
Zelfregulerend leren is een essentieel onderdeel van het onderwijsproces. Het is niet iets dat slechts eenmaal wordt besproken in een enkel lesje, maar het moet constant aan bod komen in elke les. Leerlingen hebben instructie nodig om zelfregulerende vaardigheden te ontwikkelen en te versterken. Daarom is het belangrijk om hier expliciet naar te verwijzen en het zo duidelijk mogelijk te maken voor de leerlingen. Hoe explicieter jij bent in jouw instructies, hoe beter de leerlingen dit oppikken en toepassen in hun eigen leerproces.
"Eet eerst je kikker op”
Bij oefenen in een digitaal platform, zoals dat van Lernova, kan je leerlingen zelfstandiger door de oefeningen laten gaan. Maar tijdens zo’n oefenmoment verplicht je hen om terug te vallen op hun zelfregulerende vaardigheden. Doorzetten, leren uit hun fouten en tijdig om hulp vragen zijn maar enkele van de vaardigheden die ze nodig hebben tijdens zo’n oefensessie. Op dat moment moet jij hen als leerkracht op een indirecte manier ondersteunen. Ga na of je hen de benodigde vaardigheden hebt aangeleerd en in welke mate ze die verworven hebben. Vergeet ook niet om expliciet te vernoemen welke vaardigheden ze moeten inzetten.
Een interessante strategie die je kunt gebruiken om je leerlingen te helpen bij het aanpakken van hun moeilijkste taken is de 'Eat that frog'-methode, zoals Peeters voorstelt. Met deze planningsstrategie bekijk je samen met je leerlingen hun to-do lijst en moedig je hen aan om eerst 'de kikker' aan te pakken. Deze kikker is de taak waar ze het meest tegenop kijken en die ze steeds uitstellen, maar die ze uiteindelijk toch moeten doen. Door je leerlingen uit te leggen dat ze juist deze taak als eerste kunnen voltooien, help je hen om hun uitstelgedrag te overwinnen en hun zelfregulerende vaardigheden te versterken.
Weg met verbeterwerk, focus op leren
De analytics in een platform als dat van Lernova nemen veel verbeterwerk over. Daardoor heb jij de kans om te focussen op de kern van de zaak: “Waarom is die fout gemaakt?” Observeer, en zoek de oorzaak van de fout. Dat creëert de kans om niet alleen de fout, maar ook de strategie te corrigeren bij de leerling. Zo voorkomt die gelijksoortige fouten in de toekomst.
Maak van een fout een klassikaal leermoment. Jeltsen Peeters introduceert ‘de favoriete fout’. Meestal is dit de fout van een paar leerlingen waarbij ze al een aantal strategieën goed toepassen, maar één strategie niet. Als je dat dan toont aan de hele klasgroep is dit een krachtig leermoment, ook voor leerlingen die het juist hadden kan het een eye-opener zijn.
Levenslang zelfregulerend leren
Veel van onze zelfregulerende vaardigheden hebben jaren nodig om volledig te ontwikkelen. Zelfs als leerkracht ontwikkel je nog voortdurend nieuwe vaardigheden. Zelfregulerend leren doe je levenslang.
Voor startende ‘zelfregulerende leerders’ is het niet altijd eenvoudig om de vaardigheden die ze leren in één vak, ook toe te passen in een ander vak. Om transfer te realiseren moeten leerlingen regelmatig getraind worden in verschillende contexten.
Jeltsen Peeters geeft de tip om met het volledige schoolteam goed af te stemmen wie welke vaardigheid wanneer aan bod laat komen in de lessen en daarbuiten. Want een gemeenschappelijke taal over de vakken heen geeft de mogelijkheid om de zaken helder te benoemen.
Jouw rol als leerkracht is dus van cruciaal belang in het begeleiden van leerlingen naar zelfregulerend leren. Het is een geleidelijk proces dat instructie, autonomie, technologie en differentiatie integreert. Het doel is niet alleen om kennis over te dragen, maar ook om leerlingen de tools te geven die ze nodig hebben om levenslange actieve leerders te worden.
